Sáng 28-2, tại Hà Nội, Hội đồng Lý luận Trung ương phối hợp với Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam tổ chức tọa đàm “Nhận thức về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” nhằm góp phần hoàn thiện Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 30 năm đổi mới và dự thảo Báo cáo chính trị của Trung ương tại Đại hội Đảng XII.

Theo đó, dự thảo Báo cáo chính trị đã nêu ra định nghĩa mới về khái niệm kinh tế thị trường định hướng XHCN. Điểm đáng chú ý là, bên cạnh quan điểm kinh tế nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo, dự thảo khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế, các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật.

Hy vọng đây sẽ là bệ đỡ để các doanh nghiệp tư nhân phát triển và từ đó sẽ giúp nền kinh tế phát triển bền vững.

Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc tập đoàn Việt Á Phạm Thị Loan vẫn chưa quên câu chuyện hồi năm 2011 khi bị hải quan truy thu mức thuế 3% và 20% cho các lô hàng cáp quang và hộp nối cáp quang cho ngành viễn thông được nhập suốt năm năm trước đó. Bà Loan nói: “Công ty tôi từ đó đến nay thấy hoạt động sau thông quan như cái bẫy mà chúng tôi rất sợ, không biết áp mã nào để được an toàn”. Rồi bà nói thêm: “Việt Nam đang áp dụng một biểu thuế như ma trận khiến doanh nghiệp rất khó khăn”.

Cho dù ngành thuế và hải quan đang nỗ lực thực hiện hàng loạt cải cách nhằm tạo thuận lợi cho môi trường kinh doanh, song những trường hợp như Việt Á không phải là ít. Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) Nguyễn Hoài Nam cho biết, do thiếu địa điểm kiểm tra tập trung, và phương tiện kiểm tra nên các cơ quan kiểm tra chuyên ngành kiểm tra hàng hóa của doanh nghiệp ngay tại cảng. Cách thức này làm sinh chi phí lưu kho bãi cho doanh nghiệp trong thời gian chờ đợi kết quả kiểm tra, và gây ách tắc hàng hóa tại cảng.

Ông Nam cho biết, các doanh nghiệp phải trả chi phí lưu container 300.000 đồng/ngày đối với hàng khô, và 3.000.000 đồng/ngày đối với hàng đông lạnh, một chi phí rất lớn do thời gian chờ kết quả kiểm tra chuyên ngành phải mất từ 5-15 ngày. “Chi phí phát sinh lớn như thế sẽ ảnh hưởng rất lớn tới hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, làm tăng giá thành sản phẩm”, ông nói.

Các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam không chỉ gặp cản trở trong lĩnh vực thuế. Ngành giáo dục và đào tạo cũng ban hành Nghị định 73 gây khó khăn cho việc thành lập các trung tâm ngoại ngữ. Chẳng hạn, nghị định này yêu cầu thủ tục và hồ sơ đăng ký cho trung tâm ngoại ngữ cũng giống hệt như một cơ sở giáo dục đại học. Ngay cả yêu cầu về kinh nghiệm làm việc cho giáo viên ngoại ngữ và giảng viên đại học là như nhau - năm năm kinh nghiệm.

Bên cạnh đó, nghị định này còn yêu cầu ba loại giấy phép với thủ tục pháp lý và hồ sơ xin cấp phép tương tự nhau thay vì chỉ cần giấy phép đầu tư và giấy phép hoạt động như trước đây. Điều này dẫn đến việc thanh kiểm tra ba lần với cùng một cơ sở giáo dục bởi ba cơ quan chức năng khác nhau. Đây là những phản ánh của nhóm công tác giáo dục và đào tạo thuộc Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam trong phiên đối thoại với Chính phủ cuối năm ngoái.

Những ví dụ trên cho thấy, vẫn đang còn rất nhiều rào cản kinh doanh. Ông Nguyễn Cảnh Hà, Giám đốc Công ty TNHH An Thiên Lý, một doanh nghiệp tư nhân có trụ sở tại TPHCM, nói: “Tôi cho là các doanh nghiệp tư nhân vẫn chịu phân biệt đối xử. Ví dụ như tiếp cận về nguồn lực đất đai và vốn thì các doanh nghiệp nước ngoài hoặc các doanh nghiệp nhà nước có lợi thế hơn doanh nghiệp tư nhân”.

Là người gắn bó với sự phát triển của khu vực doanh nghiệp tư nhân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Nguyễn Đình Cung đôi lúc cũng tỏ ra tâm trạng. Ông nói: “Hệ thống thể chế này không khuyến khích người dân làm kinh doanh. Nhà nước chiếm hết cơ hội. Nhà nước hút toàn bộ nguồn lực về, sau đó chia theo nguyên tắc không có chi phí vốn, làm bất cứ kiểu gì cũng được. Đó là chưa kể cơ hội kinh doanh không công bằng. Họ lập công ty con, công ty cháu... doanh nghiệp toàn là sân trước sân sau”.

Những khó khăn mà doanh nghiệp tư nhân gặp phải, như ông Cung nhận xét, xuất phát ngay từ các cơ quan quản lý nhà nước. Các loại giấy phép con, giấy phép cháu... lại đua nhau mọc lên sau khi đã bị dẹp bỏ bởi Luật Doanh nghiệp 2000, và 2005. Trong báo cáo mới đây gửi Chính phủ, Bộ Tư pháp cho biết đã phát hiện chín văn bản của các bộ, 20 văn bản của địa phương có nội dung không phù hợp với quy định của Luật Doanh nghiệp.

Chẳng hạn, có sáu văn bản của bốn tỉnh là Thừa Thiên - Huế, Bình Dương, Quảng Bình, Daklak, Nghệ An tự đặt ra điều kiện kinh doanh đối với một số ngành nghề như biểu diễn ca Huế; sửa chữa ô tô, mô tô, xe đạp; kinh doanh vận tải khách du lịch bằng xe điện bốn bánh, hàng hóa bằng xe thô sơ, xe gắn máy... Bên cạnh đó, bộ này phát hiện ba thông tư của ba bộ Công Thương, Y tế, Thông tin và Truyền thông, và một quyết định của UBND tỉnh Bắc Giang có nội dung liên quan hoạt động quản lý, kinh doanh không phù hợp với quy định.

Kết quả kiểm tra của Bộ Tư pháp mới chỉ ra một khoảng tối nhỏ trong hệ thống pháp luật ở Việt Nam, trong bối cảnh mỗi năm trung bình có khoảng 20 luật và 100 nghị định được ban hành; nhưng có tới hơn 600 thông tư và hàng ngàn văn bản điều hành. Sự mất cân đối lớn giữa luật, pháp lệnh và các văn bản hướng dẫn thi hành về số lượng, nội dung và hiệu lực thực tế như trên khó mà không dẫn tới tình trạng mà Bộ Tư pháp nêu.

Trong bối cảnh đó, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh, người giữ trách nhiệm chính trong Chính phủ về khu vực doanh nghiệp, không khỏi lo lắng. Ông nói: “Để lấy lại một niềm tin đã mất thì không đơn giản bởi vì người ta cũng đã trải qua nhiều giai đoạn chủ trương thì hay nhưng làm thì không hay lắm... Bây giờ vấn đề đầu tiên phải làm là luật thay thế rồi, làm sao triển khai cho nó đi vào cuộc sống”.

Nhưng điều đó không dễ dàng. Ông Vinh nói: “Để triển khai luật, cần sự vào cuộc với một ý thức cao của những người thực hiện ở cấp cơ sở. Những ai gây khó khăn phải có chế tài xử lý. Tôi nghĩ dần dần đất nước sẽ phải lập lại kỷ cương trong việc thực hiện pháp luật của Việt Nam”. Song, ông Vinh còn một tham vọng lớn hơn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ hoàn thành dự thảo Luật Doanh nghiệp vừa và nhỏ ngay trong năm 2015 này. “Bộ luật này thực chất là luật về doanh nghiệp tư nhân Việt Nam”, ông giải thích. Ông nói, cùng với Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư vừa được Quốc hội thông qua, luật mới này hy vọng sẽ giúp thúc đẩy sự phát triển của khu vực doanh nghiệp tư nhân vốn đang trong tình trạng rất khó khăn trong suốt nhiều năm qua.

Nguồn: TBKTSG